-
1 ищын
1. вывести кого-л. из чего-л.сабыир унэм ищын вывести ребенка из комнаты2. вывезти кого-что-л. куда-л.пхъэр машинэкIэ ищын вывезти дрова на машине3. вдеть что-л. во что-л.Iуданэр мэстанэм ищын нитку вдеть в игольное ушко4. поцарапать что-л.◊ ышъо ищын побить, задать деру кому-л., спустить шкуру с кого-л. -
2 ищын
япэ ищын см. япэ. -
3 ищын
неперех.:япэ ищын обгонять, обогнать, опережать, опередить кого-л. -
4 ищын
I تصدير/ يشحب ( اللون)
II يُخرج من، يلضم الخيط ويمرره من ثقب الإبرة -
5 ищын – къищэн
تصدير واستيراد -
6 натIэ
1. лоб ( у человека и животного)/ Щхьэм щыщу нэжьгъым и щхьэкIэ щыIэ гупэ лъэныкъуэр.* ФатIимэ зригъэзыхри анэм и натIэ зэлъам ба хуищIащ. Къу. Хь.2. переносное торец, торцевая сторона чего-л. (напр. здания)/ Шындэбзий, шындэбзий лъэныкъуэ.* ГъуэлъыпIэ натIэр дэбзыкIауэ гъуанэ-пщIанэ дахэт. Д. М.{И} натIэ илъщ (иукIащ).. к черту {его} со своим.., подавись {он} своим...{И} натIэ ириукIэну (ириудэкIыну) на кой черт это {ему}.НатIэ ищын = нэ ищын.* А лъэныкъуитIми хуэмыдэжу, Мыкъэ и гури и псэри хуощтэ партизанхэм абы натIэ иращыным. Къ. Хь.НатIэкIэ еуэлIэн (жьэхэуэн, Iууэн) столкнуться лбом с чем-л., самому убедиться в чем-л.* Ауэ зэуэ натIэкIэ сыIууат сымыщIэм: сщIэртэкъым насып жыхуаIэр. Хь. А.НатIэм илъым хуэзэн чему быть, тому не миновать.* Ди натIэм илъым дыхуэзэнщ, - жиIэри Елдар ежьэжащ. КI. А.НатIэм ихын (игъэкIын) отделаться, избавиться от кого-чего-л.{И} натIэм къритхэн быть предначертанным судьбой кому-л. ; на роду написано.* Уи натIэм къритхам фIэкIыпIэ иIэкъым жыхуаIэр я фIэщ хъууэ щытащ ижьрей грекхэм. Ижь. д. и ист.натIэ зэв узколобый/ Зи натIэр зэву щыт.ЦIыху натIэ зэв.натIэ фэкъу со светлым пятном, со звездочкой на лбу ( о некоторых животных)/ Зи натIэр фэкъу, зи натIэр хужьу къех (Iэщхэм хужаIэ).* Максим зыхуэмыIыгъыжу зытес адыгэш натIэ фэкъум йолъэдэкъауэ. Къэб. -
7 нэ
1. глаз/ Зэрыплъэу, зэрилъагъуу цIыхум, псэущхьэм иIэрщ.* Гур мыплъэмэ, нэм илъагъукъым. (погов.) Нэм илъагъур щхьэм и уасэщ. (погов.)2. переносное отверстие, ячейка в чем-л./ Шыбзэ, чымчыр сыт хуэдэхэм я гъуанэ цIыкIухэр, безым иIэ кумбыгъэ цIыкIухэр.Шыбзэм и нэ. Бжьэм хьэкIуэм иIэ нэ цIыкIухэм фо иракIэри и щхьэр безкIэ яуэжыр.3. переносное ушко ( иголки)/ Iуданэр ираууэ мастэ дакъэм иIэ гъуанэр.Мастэм и нэ.Нэ гъэцIуун засиять, заблестеть - о глазах.Нэ джабэкIэ еплъын коситься на кого-л.Нэ жан 1) хорошее зрение.* {Анэм:} - Уэ уи нэ цIыкIухэр нэ жанщи Зыгуэрхэр плъагъумэ къызжыIэ. Акъ. З. 2) острый, проницательный взгляд.{И} нэ жей къекIуэн глаза слипаются у кого-л. ; клонит ко сну.{И} нэ ирегъэщIыжын вызвать зависть у кого-л. чем-л.* Мэремкъаныр нысашэ жиIэу хэмытыххэнкIи хъунт и жэгъуэгъум я нэр ирыригъэщIыжыну имымурадатэмэ. КI. А.Нэ ищын заприметить, облюбовать кого-что-л. Бостейм нэ ищын.Нэ ищIын выколоть глаз.* Пэжым нэ ирещI. (погов.){И} нэ къикIын (къыхуикIын) страстно желать, хотеть что-л.* Псоми я нэ къикIырт Матхъэнхэ я щIапIэжьыр къаплъыхьыну. Iуащхь.{И} нэ къимыхьын не понравиться кому-л.{И} нэ къитIэтIу пренебреж. сл. вылупив глаза, выпятив глаза.Нэ лейкIэ еплъын с особым вниманием, уважением относиться к кому-л.* Музыкауэ цIыкIухэм а фызыжьыр Инал и анэу къыщащIэм, нэхъ нэ лейкIэ см. хъуащ. КI. А.И нэ и псэу илъагъун любить искренне, от всей души.* Фаризэти и нэ и псэу илъагъуу щытащ Хъаничэ тхьэмыщкIэр. Щ. Ам.Нэ техуэн (къытехуэн) сглазили. Сабийм нэ техуащ.Нэ утхъуа мутные глаза.* Бэрокъуэр къыдэплъейри и нэ утхъуар абы триубыдащ. Т. Хь.Нэ фыгъуэ зытрамыгъаплъэм хуэдэщ очень красивый, великолепный.Нэ IейкIэ еплъын 1) сурово, злобно посмотреть на кого-л. ЛIыр абы нэ IейкIэ еплъащ. 2) неприязненно относиться к кому-л.* Нобэ цIыхубз къытхыхьэри.. нэхъыжьыр игъэпэжу, нэхъыщIэм нэ IейкIэ емыплъу.. хъун нысэ тхьэм тхуищI. фольк.НэкIэ зегъэкIуэн наблюдать, пристально следить за кем-л. *НэкIэ пыджэн (епыджын) злобно, гневно смотреть на кого-л.НэкIэ уэн (еуэн) = нэкIэ пыджэн (епыджын).* ЛIыгъэм зезгъэхьу Унэм ныщесхулIэкIэ НэкIэ укъызоуэ. Къэб. п. и ант.НэкIэ шхын 1) есть, пожирать взглядом, глазами кого-л. 2) со злостью смотреть на кого-л.НэкIэ щIэн определить на глаз что-л.{И} нэм бжэгъуу (бжэгъукIэ) (къы)щIэуэн стать поперек горла кому-л. ; быть как бельмо на глазу. ХьэтIэкъущокъуэр лIакъуэлIэшхэм я нэм бжэгъуу щIэуэрт, ауэ тхьэмыщкIэхэр иригушхуэрт. Къэр. Хь.Нэм къегъэжыхьын глазки бегают.* Тыкъыр гужьеяуэ и нитIым адэкIэ-мыдэкIэ кърегъэжыхь. Iуащхь.Нэм къиубыдым нэс насколько хватает глаз.Нэм къиубыдын охватывать взглядом, взором.Нэм къищтэн = нэм къиубыдын.* ЗыхуэмышыIэр Iэбжьанэм доплъэ, И лъэр щыувыр и нэм къимыщтэ, Iуэхуу къытехъуэм гъунэ имыIэ. Къэб. п. и ант.Нэм къищтэр (къиубыдыр, къиплъысыр, къиплъыхьыр) все вокруг; все, что охватывает глаз.{И} нэм къыфIэнэн приглянуться, понравиться кому-л. (букв. зацепиться за глаза).* Зэрылэ нэм къыфIэнэу хъуар дурэшплIэрэшым дигъапщкIуэу щIидзащ. Къ. Хь.{И} нэм къыфIэщIын показаться, померещиться кому-л.{И} нэм къыщипхъуэн = нэм къыщхьэрипхъуэн.* И занщIэр и гъуэгуу шур мажэ, мажэ и нэм къыщипхъуауэ. Щ. I.Нэм къыщхьэрипхъуэн ничего не видеть перед собой (напр. от гнева).Нэм къыщIэуэн быть очевидным (букв. колоть глаза).Нэм (къы)щIэIэбэр мылъагъун хоть глаза выколи, ни зги не видать.* Нэм къыщIэIэбэр умылъагъуу жэщыр кIыфIт.Нэм къыIуидзэн 1)открываться взору 2)бросаться в глаза.* Тафэщ, тафэщ нэм къыIуидзэр. Е. К.Нэм къыIуимыхьэн = {и} нэ къимыхьын.Нэм лыбод трищIэн надоесть, осточертеть, быть как бельмо на глазу.{И} нэм лъы къытелъэдэн (телъэдэн) глаза кровью налились. ЩIалэм и нэм лъыр къытелъэдауэ зешхыж.{И} нэм лъы щIэгъэупIэн сильно, жестоко избить кого-л.Нэм пшагъуэ къытрихьэн помутилось в глазах у кого-л.* Сэри си нэм пшагъуэр къытрихьащи, щIыIэ техьэгъуэм сызэщIиубыда хуэдэщ. Лъэб.Нэм пшагъуэ къыщIихьэн хмуриться, сердиться.Нэм пшатхъуэ къытрихуэн = нэм пшагъуэ къытрихуэн.Нэм хуэдэ желанный, любимый, дорогой (букв.: подобный своим глазам).* - Ди нэм ухуэдэщ, ди псэм ухуэдэщ! - жаIэри Гъудэберд жьантIэм дагъэтIысхьащ. Къэр. Хь.Нэм хуэмылъагъун питать к кому-чему-л. неприязнь.Нэм хуэхьын нежно, ласково относиться к кому-л.{И} нэм хъуаскIэ къыщIихын метать громы и молнии.{И} нэм цIу-цIу къы(ху)щIегъэхын устроить кому-л. взбучку, нагоняй.{И} нэм цIу-цIу щIэгъэIукIын кубано-зеленчукские = {и} нэм цIу-цIу къы(ху)щIегъэхын.Нэм щызу лъагъун насмотреться вдоволь на кого-что-л.Нэм щыщIэн (кIэричын) ухудшиться - о зрении.* Ей, Адемыр, бдэркъым нэху, уи нэм хуабжьу кIэричащ. Зы. б. з.Нэм щIэбзеен удалить языком из чьего-л. глаза ( соринку).{И} нэм щIэгъуэнлыхьын кубано-зеленчукские сделать нагоняй кому-л.Нэм щIэджэгуэн бросаться в глаза (о чем-л. ярком, пестром).* Хъыджэбзым дыщэкIэ дауэ къэдабэ бостей дахэ щыгъти нэм щIэджагуэрт. Черк. фольк.Нэм щIэлыдэн = нэм щIэджэгуэн.Нэм щIэIэбэу прямо в глаза, откровенно.* ПащIэ Бэчмырзэ.. нэм щIэIэбэу мыхъумыщIагъэр игъэлъагъуэу ныкъуэкъуащ. Къэб. п. и ант.{И} нэм щIэIун тыкать в глаза кому-л.{И} нэм щIы имылъагъу(жы)н 1) быть страшно разгневанным.* Къурыкъуэ лъэбышэр Хьэмид сымэ щаубыдам, Назыч гуфIэгъуэшхуэ иIащ, ауэ ар псэууэ къазэрыIэщIэкIыжар гухэщIышхуэ хуэхъуауэ и нэм щIы илъагъужтэкъым. Д. М. 2) не чуять под собой ног.* Апхуэдэу, си нэм щIы имылъагъуу, сыжэурэ, хьэхэм гу къыслъатэри сяужь къихьащ. Япэу лъ. з.Нэр гъэджэгун играть глазами.Нэр гъэжанын пристально смотреть, всматриваться.Нэр гъэплъэн раскрыть глаза, посмотреть.Нэр гъэупIэрэпIэн моргать.{И} нэр зэIыхьэн ухудшиться - о зрении.И нэр ису и псэр хэгъуэн страшно исхудать, остались кожа да кости.{И} нэр къэлыдын глаза загорелись.{И} нэр къэплъэжын 1) прийти в себя 2) вздохнуть свободнее.* Абы {жылэм} я псыр благъуэм къиутIыпщыжащ, цIыхухэм я нэри къэплъэжащ. Нарт.{И} нэр къэпщIын открыться, раскрыться - о глазах (напр. у щенка).{И} нэр къижын вытаращить глаза.* Бажэм и нитIыр къижу зиплъыхьащ. Дыщэ кI.{И} нэр къилэлын осоловеть - о глазах, взгляде.Нэр къилыдыкIын сверкать, сиять - о глазах.{И} нэр къитIэтIын гуем выпучиться - о глазах.{И} нэр къихун выбить глаз.* Джэгу пэтрэ нэ къраху. (погов.){И} нэр къипхуу честно, прямо, в глаза.{И} нэр къицIуукIын блестеть, сверкать - о глазах.{И} нэр къицIыщхъукIын = {и} нэр къицIуукIын.{И} нэр къыщипхъуэн впасть в панику.{И} нэр къыщихун глаза вылезли из орбит (напр. от смеха, боли, испуга и т. п.).* Шамхьун и нэр къыщихуауэ дыхьэшхырт. Къэб.{И} нэр къыщыпкIын = и нэр къыщихун.Нэр къыщIэгъэбырдыкIын смотреть исподлобья.Нэр къыщIэгъэплъын = нэр къыщIэгъэбырдыкIын.{И} нэр мупIэрэпIэн и глазом не моргнуть.{И} нэр мыгъэплъэн держать кого-л. в черном теле.{И} нэр плъэн 1) видеть 2) развлечься, приятно провести время.Нэр плъызын уставиться, уткнуться в одну точку.Нэр пIэпихын очаровываться кем-чем-л.* Розэ зэмыфэгъухэм я къэгъэгъэгъуэщ - узэплъыныр умыщIэу нэр пIэпах. Iуащхь.Нэр тедиен остановиться взглядом на ком-чем-л.* НапэIэлъэщIым кIуэцIылъу абы {Хьэцацэ} иIыгъым ефэндым и нэр занщIэу тедиящ. Ж. Б.Нэр текIылэн рябит в глазах.Нэр темыгъэкIын не спускать глаз с кого-чего-л.Нэр темыпыIэу в мгновение ока.{И} нэр тенэн впиться глазами в кого-что-л., не сводить глаз с кого-чего-л.* Бабыху хъыджэбзым и натIэм телъ щхьэц топым и нэр тенащ. Iуащхь.Нэр теплъызэн уставиться на кого-что-л.* Мусэбий и нэр хъыджэбзым теплъызат. Iуащхь.Нэр тепщIыпщIэн = нэр текIылэн.* Хьэсанш щауэм и джатэм нэр топщIыпщIэ. Къэб. фольк.Нэр теубыдэн вперить глаза, взгляд, взор в кого-что-л.Нэр тIууэ хуэгъэплъэн дать кому-л. нагоняй; навести страх на кого-л.Нэр уфIыцIын зажмурить глаза.Нэр хуэгъэIеин кубано-зеленчукские зло, неприязненно смотреть на кого-л.Нэр хуэуфIыцIын закрыть глаза, смотреть сквозь пальцы на что-л.* Абы жиIэр уэ лэжь, ИщIэр умыщIэ, Уи нэр хуэуфIыцI. П. Б.Нэр хъуэпскIын сверкнуть - о глазах.Нэр щыджылын рябить в глазах (от яркого пламени, от света).* Дыхьэрэну мэплъ и нэкIур, Нэр щоджылыр уIуплъамэ. Къэб. п. и ант.Нэр щысыкIын слепить глаза.{И} нэр щыункIыфIыкIын потемнело в глазах, стало дурно.* А напIэзыпIэм Таусэ Трам и нэхэр щыункIыфIыкIащ.. пхырыху къыфIэщIащ. Iуащхь.Нэр щIэплъызэн = нэр теплъызэн.* Хъусин и нэхэр мэз щIагъым щIэплъызэурэ зыкъомрэ щыта нэужьым ежьэри зиплъыхьащ. Лъэб.Нэр щIэукъуэнцIэн прищурить глаза.Нэр щIэIуэтыкIын протереть глаза.Нэр щIегъэлъэфэн закатывать глаза.* Динэ зэхиуфа и набдзэхэм и нэ фIыцIэ лыдхэр щIригъэлъафэрт. Зы б. з.{И} нэр щIым етауэ потупив глаза, взор.* {КIукIуэ} хогупсысыхь, и нэр щIым етами, зытеувэр имылъагъу хуэдэщ. Iуащхь.Нэрэ напIэрэ я зэхуакум (бзэхын) мгновенно, в один миг.* {Фызыжьым:} - Мастэ сIыгъар нэрэ напIэрэ я зэхуакум кIуэдащ. фольк.Нэрэ напIэрэ зэхуэмыхьын = напIэ зэтемылъхьэн.* Анусэ цIыкIу мыгъуэм жэщ псом нэрэ напIэрэ зэхуихьакъым.. Хь. А.Нэрэ нэпсрэ зэщIимыхын не переставая, долго плакать.* Фызыжьым и къуиблри иныжьым IэщIэкIуэдауэ, абы ялъ зыщIэжын зэрыщымыIэр игъейуэ, нэрэ нэпсрэ зэщIимыхыу жьэгум дэст. фольк.Нэрэ Iэрэ я зэхуакум = нэрэ напIэрэ я зэхуакум.Нэри пэри хьын все сносить, сметать на своем пути ( о бурном потоке).* Нэри пэри зыхь псышхуэм къыхыхьэну зызыгъэхьэзыр щIалэр.. {Мыхьэмэт и фызымрэ и шыпхъумрэ} ягъэщIагъуэу уващ. Къэр. Хь.Нэхэр зэблэгъэплъын косить глаза, взгляд.* Хьэ банэ макъыр зэрызэхихыу, тхьэкIумэкIыхь анэжьым и гур къилъэтащ, и напIэхэр тригъауэри и нэхэр зэблигъэплъащ. Дыщэ кI.{И} нэхэр зэблэжын глаза разбежались.* Зыхуэмыубыдыжу абы {Марусхъан} и нэхэр зэблож, гуфIэу и гур къолъэт. Iуащхь.{Я} нэхэр зэтедиен уставиться друг на друга.{И} нэхэр илэлыхьын = {и} нэр къилэлын.Нэхэр къиджэгукIын играть глазами.нэ закъуэ 1. одноглазый ( о великане в адыгских сказках)/ Зы нэ фIэкIа зимыIэ (адыгэ таурыхъхэм хэт Иныжьым хужаIэ).Иныжь нэ закъуэ.2. см. нэ лъэныкъуэ.* Ди унэшхуэр тIошхэ-щэшхэщ, ди лэгъунэр шхэгъуэ закъуэщ, ди нэ закъуэр пIэм къыхоплъ. фольк.нэ зэв узкоглазый/ Зи нэр зэв.нэ кIуэцI нашэ косоглазый.нэ лъэныкъуэ одноглазый/ Зи нэ лъэныкъуэр нэф.нэ фIыцIэ черноглазый/ Зи нэр фIыцIэ.нэ хъурей {человек} с круглыми глазами/ Зи нэхэр хъурейуэ щыт (цIыху). -
8 опередить
II (опережу, опередишь), сов., кого-что прям., перен. ипэ ищын, тежын, къызэнэкIын; опередить в беге жэнымкIэ и пэ ищын; опередить в техническом развитии техническэ зыужьы ныгъэмкIэ къызэнэкIын -
9 къэгъэнэн
(къегъанэ) перех. гл. 1. оставить кого-что-л. где-л./ ЗдэщыIэ щIыпIэр емыгъэхъуэжын.* Гупым сыт ящIэжынт - я гъуэгу теувэжащ, мо тIур (щIалитIыр) къагъанэри. Къэр. Хь.2. оставить, забыть кого-что-л. где-л./ Зыгуэр зыщIыпIэ щыгъэIэн.3. оставить кого-что-л. в каком-л. состоянии/ И щытыкIэм земыгъэхъуэжын.Бжэр Iухауэ къэзгъэнащ.4. обделить кого-л./ Лъымыгъэсын, хэгъэнын (зыгуэрыр зыгуэрым). Щ IалэмIыхьэншэу къагъэнащ.5. покинуть что-л., удалиться откуда-л./ ЩIыпIэ гуэр къэбгынэн.* {Борэ:} - Хэкур зэкIэ къэвгъэнэнщ. Акъ. З.6. покинуть кого-л., уйти от кого-л./ Зыгуэрым бгъэдэкIын.7. оставить, перестать делать что-л./ Iуэху блэжьыр гъэувыIэн, IэщIыб щIын.* Я лэжьыгъэхэр къагъанэри цIыху щэныкъуэ дэкIащ я гъунэгъу лIам и бынунэм хуэлэжьэну. П. Б.8. оставить позади, миновать что-л./ БлэкIын, блэгъэкIын, дэгъэхун.УнитI къэбгъанэм ещанэм щIэсщ си ныбжьэгъур.9. опередить кого-л./ Япэ ищын, къызэнэкIын.* ПщIэгъуалэм тесым адрей шухэр адэ жыжьэу къигъэнауэ езыр япэ иту къожэ. фольк.10. оставь(те) (употребляется в форме повелительного наклонения для выражения несогласия с кем-чем-л. или требования прекратить разговор о чем-л.)/ Унафэ щIыныгъэ наклоненэм иту къагъэсэбэп зыгуэрымкIэ зэрымыарэзыр къагъэлъагъуэу, псалъэмакъ зэдаIуэр зэпагъэуну къагъэуву.Къэгъанэ, кхъыIэ, псалъэмакъ мышур!* Асият, куэдщ, къэгъанэ уи делагъэр. Къ. З. -
10 къызэнэкIын
(къызэренэкI) перех. гл. 1. оставить кого-л. позади себя, опередить кого-л./ ЩхьэпрыкIын, япэ ищын.Шы къарэм пцIэгъуэплъыр куэдкIэ къызэринэкIащ.2. оставить что-л. позади, миновать что-л./ Уи ужькIэ къигъэнэн.* ЩыхупIэ хуэзэм къелъэу, лъэпо-щхьэпо Iэджэ къызэринэкIыурэ, а псы къуэпсхэр зыуэ зэхолъадэри псышхуэ лъэщ хъуауэ, бгыхэр къыдэпсалъэу къызэрохьэх. Iуащхь. Абы кIэщIу игъазэри Аслъий и пщIантIэ, зы зэман здэунэфэщIыну и гугъэр, и псэм къыщIитхъыу, къызэринэкIащ. Къу. С.3. оставить кого-что-л. после себя (напр. после смерти)/ КъыщIэнын.* Ар {лIыр} лIа нэужь, бын къыщIэнакъым, мылъкуу къызэринэкIаи щыIэтэкъым. фольк. -
11 лъакъуапIэ
отпечаток ноги, след/ Зыгуэр зрикIуа е зытеува щIыпIэм къытенэ лъэужь.Пшахъуэм лъакъуапIэхэр къыхощ.* Щхъуэжьым {дыгъужьым} и лъакъуапIэр дамыгъэу щIым телът. Т. Хь.ЛъакъуапIэ егъэщIын наследить.ЛъакъуапIэ игъэщын разносить новую обувь. Шырыкъум лъакъуапIэ игъэщын.ЛъакъуапIэ ищын отпечататься на чем-л. ( об отпечатке ноги). -
12 нэхъапэ
нареч. 1. раньше, прежде кого-чего-л./ Зыгуэрым и пэ къихуэу.* Зи Iуэху егугъур сыт щыгъуи Дыгъэм нэхъапэ къотэдж. П. Б.2. первоочерёдно, в первую очередь, вначале, заслуживающий особого внимания/ Псом япэ игъэщыпхъэ.* Шы къэзыщэхунум нэхъапэ шхуэ къещэху. (погов.)Нэхъапэ итын быть впереди (напр. в работе, учёбе).Нэхъапэ ищын стать победителем, опередить кого-что-л. в чём-л. -
13 нэIэ
нэIэ тедзэн = нэ ищын.{И} нэIэ текIын оставить без присмотра кого-что-л., перестать оказывать внимание кому-чему-л. Сабийм уи нэIэ текIын.{И} нэIэ те(гъэ)тын держать под присмотром кого-что-л., проявлять заботу о ком-чём-л., оказывать внимание кому-чему-л. Сымаджэм уи нэIэ тегъэтын. -
14 пIэ
I 1. место (определённое пространство, специально отведённое, предназначенное для кого-чего-л., или обычно занимаемое кем-чем-л.)/ ЩIыгум, уэгум е ахэм яхыхьэ пкъыгъуэхэм ящыщу зыгуэрым хухэха, и Iыхьэ, зыгуэр здэщыс, здэщыт, здэщылъ.Мывэр и пIэм ихын. ЩIалэр и пIэм яхуикIакъым.2. отпечаток, след/ Зыгуэрым и лъэужьу зыгуэрым къытенэ.Лъым ипIэ.{И} пIэ игъэувэжын поставить кого-л. на свое место.* Елдар фи къуажэ щIэкIуар нэгъуэщIкъым, уи адэм къамэ къыхуизыхар и пIэ иригъэувэжыну аращ. КI. А.{И} пIэ игъэувэн поставить, назначить кого-л. на какую-л. должность вместо кого-нибудь.ПIэ игъэщын сделать разметку на чём-л. (напр. на заготовке). Къэнжалым пIэ игъэщын.{И} пIэ ижыхьын застыть на месте, стоять, остановиться как вкопанный.* ЛIыжьым жиIэжхэр щызэхихым, щIалэщIэр и пIэм ижыхьащ. Къэб. Пхыр къиIэтар и дамащхьэм зэрытелъу и пIэм ижыхьри, {Къарней} мыбэуэжу зэпхыдэIукIащ. КI. М.{И} пIэ изэгъэжын успокоиться, утихомириться.* ЕтIуанэ махуэм щхьэж и пIэ изэгъэжащ. КI. А.{И} пIэ изэгъэн расположиться где-л. (о ком-л.).* Псори я пIэ изэгъа нэужь, гупым я унафэщIыр ираджащ. Iуащхь.{И} пIэ имызэгъэжын не находить себе места.* Хьэжы-Исмел и пIэ изэгъэжыркъым,.. мэпапщэ, мэщатэ. Ш. А.{И} пIэ имыхуэжын = {и} пIэ имызэгъэн. Уэ щIалэжь цIыкIур уи пIэ ущIимыхуэжыр сыту пIэрэ?{И} пIэ исыжын знать свое место, не совать нос в чужие дела. Уи пIэ уисыжын нэхъыфI щыIэкъым.{И} пIэ исын = {и} пIэ исыжын.* - Уи пIэ ис, щIалэ, уэ, - уэрыншэуи зэфIэдгъэкIынщ дэ а Iуэхур, - кIиящ лIыр. Щ. А.{И} пIэ иувэн занять место кого-л., взять на себя обязанности кого-л.* Кулэ, узэрашэу, Уи пIэ сиувэнщ. Хь. А.ПIэ ищын = пIэ игъэщын.{И} пIэ къимыгъэкIын убить, уложить на месте кого-л.* Зэ уэгъуэм и пIэ къимыгъэкIын.{И} пIэ къимыкIын умереть сразу, на месте.* Сэлим нэхъыфI дыдэу илъагъу шы пцIэгъуэплъ дахэр къытехуэри и пIэ къикIакъым. Къ. Хь.{И} пIэм зрилъэфыхьын проявлять нерешительность.* ЖиIэн имыщIэу, абы и пIэ зрелъэфыхь. Щ. I.{Уи} пIэм зичын тронуться, рвануться с места.* Зуримэ къеупщIам екIи фIыкIи жэуап иритыркъым, и нэр хъыджэбзым тедияуэ еплъу тIэкIурэ щотыжри, занщIэу и пIэм зреч. Iуащхь.{И} пIэм идиихьын = {и} пIэм ижыхьын.* Iэщхэри, Iэхъуэри, псыхъуэри, танэри, махуэри, дыгъэри - псори я пIэм идиихьа хуэдэщи, зыри хъеижыркъым. Н. А.{И} пIэм ижыхьын застыть на месте, остановиться как вкопанный.{И} пIэм имызэгъэжын беспокоиться о ком-чём-л., переживать за кого-что-л.* Район псор зэрыпагэу щыта жэмыр сэ къыслъыса дауэ хъуну, жиIэу Мысост и пIэм изэгъэжыртэкъым. Iуащхь. {И} пIэм итамэ букв. будь я на его месте...* Уи пIэ ситамэ, зызущэхунти сыщысынт, Жыраслъэн. М. Б.{И} пIэм иувэжын войти в привычную колею.* {ЛIыжьым:} - АтIэ, ар Iуэхукъым, щIалэщи аращ, унэ ихьэм и пIэ иувэжынущ. Iуащхь.{И} пIэм иуджыхьын топтаться на месте.* - Ещанэ бригадэр зыкъом щIауэ и пIэм йоуджыхь, ахъумэ и пэкIэ кIуатэркъым. Iуащхь.{И} пIэм иумэзэхэн = {и} пIэм ижыхьын.* Ар зэуэ и пIэм иумэзэхащ икIи, мыбэуэжым хуэдэу, зэпхыдэIукIащ. Къэб.{И} пIэм иуIэгуэн поставить на {свое} место кого-л.* Дзокъуэ и псалъэ нахуэхэм Дзури и пIэм ириуIэгуащ, Жэмали пщIантIэпс щIыIэ къыпхихуащ. Къ. Хь.И пIэм ихун вывести из себя кого-л.* {Зейнаб:} - Уэращ, хьэжы, мыр {Аслъэнджэрий} и пIэм изыхур, армыхъумэ ар игъащIэм ину къыдэпсэлъакъым. Iуащхь.{И} пIэм къишын = {и} пIэм ихун.* И къуэр и пIэм къизыша Iуэхур зэрымыIуэху цIыкIур Санят хьэкъ щыхъуащ. Хь. Хь.II 1. см. тепIэнщIэлъын. ПIэр зэщIэлъхьэжын. Пiэр Iухын.2. см. гъуэлъыпIэ. Джэдур пIэм исщ.ПIэ гъэщхъэн лечь спать.* Абы нэхърэ нэхъыфIкIэ пхуэсIуэни, укIуэжрэ адэ уи хьэуазапIэ бгъэщхъэжмэ. Къ. Хь.ПIэ дзыжын просторечие = пIэ щIыжын.* - ПIэ тIэкIур схуэдзыжынт, - жиIэри лIыр фызым хуеплъэкIащ. Iуащхь.ПIэ кIуэцI имыгъуэлъхьэн не спать, бодрствовать.* ПIэ кIуэцI симыгъуалъхьэу сэ сызылъыхъуэр уэрт. Агъ. Л. ЖэщитI хъуащи ар {Гуащэнэху} пIэ кIуэцI игъуэлъхьакъым. Ж. Б.ПIэм къыхэнэжын быть прикованным к постели.* Жейм емызэгъыжу, шхын лъэпкъ щымыкIуэжу, ар {КIунэ} пIэм къыхэнэжат. ЛI. Ч. Iэрызехьэу пIэм къыхэмынэжатэмэ, а уи гуапагъэми цIыхугъэми {Алибей} и акъыл нэсынтэкъым. КI. Т.ПIэм хэлъын болезнь свалила кого-л. Фызыжьыр илъэс зыбжанэ хъуауэ пIэм хэлът.ПIэм хиубыдэн = пIэм хэлъын.ПIэр щIыжын постлать постель. ПIэр ящIыжри гъуэлъыжащ.пIэ дэкIуеигъуэ комплект постельного белья/ Зы пIэм ехьэлIа тепIэнщIэлъынхэр./ ПIэ ущилъым деж, лъакъуэм хуэзэ Iыхьэ.ПIэ лъапэм джэдур жейуэ телът. -
15 тежын
I (тож) неперех. гл. 1. сбежать, съехать откуда-л., с поверхности чего-л. (напр. дороги)/ ЖэрыжэкIэ, псынщIэу текIын.Шыр гъуэгум тож.2. соскользнуть откуда-л./ ТецIэнтхъукIын, тецIэфтын, цIантхъуэу текIын.ЦIэнтхъуэрыгъуэм тежырт.3. сбегать, стекать с поверхности чего-л./ Зыгуэрым и щхьэфэм, и щыгум ткIуаткIуэ гуэр къежэхын.Псыр асфальтым тож.II (тож) неперех. гл. обогнать, перегнать, опередить кого-л. ( обычно в беге)/ УлъэщIыхьэу къызэнэкIын, япэ ищын.* Ягъэджэгун шы зимыIэу зиш зыгъэджэгухэм см. бгырыс куэдхэри баз зэпохьэ: - Хэт иш тежын, - жаIэри. Ш. А. -
16 фэлъыр
I полоска ( шириной в ладонь) сыромятной кожи крупного рогатого скота, из которой изготовляют кожаные веревки и нити/ ПлIалэ и бгъуагъыурэ фэдэн ящIыну зэгуагъэжа былымыфэ.Фэлъырым фэ кIапсэшхуэ е фэлъэпс къыхащIыкI.Фэлъыр ищын вырезать тонкие полоски кожи.Фэлъыр щIыбым ихын (дэхын) подвергнуть суровому наказанию.II разновидность узора на циновке/ Арджэным и тхыпхъэ къыхэгъэкIыкIэ, чы зыбжанэ къэзыубыд теупцIахэр кусэ къащIу ирикIуэу. -
17 хуэщын
I (хуещ) перех. гл. обстричь, постричь кого-что-л. кому-л./ Зыгуэрым ей щын, зыгуэрым и лъэIукIэ, и жыIэкIэ щын.Сабийм и щхьэр хуэщын.II (хуощ) неперех. гл. смочь постричь, обстричь кого-что-л./ Щыфын, ищын лъэкIын.III (хуэщщ) неперех. гл. быть удачливым в чем-л. ; везти кому-л. в чем-л., с кем-л./ Къыхуэхъун, къыдэхъун, къехъулIэн, хъер хуэхъун.* ЛIыфI къуэфI хуэщкъым. (погов.) -
18 щхьэпрыжын
(щхьэпрож) неперех. гл. 1. перебежать через возвышенность/ Ужэурэ лъагапIэ гуэр къызэнэкIын.Iуащхьэм щхьэпрыжын.2. опередить, обогнать кого-л. в беге/ ЖэрыгъэкIэ зыгуэрым япэ ищын.Шыгъуэр псоми ящхьэпрыжат. -
19 щхьэпрыкIын
(щхьэпрокI) неперех. гл. 1. перейти через возвышенность/ УкIуэурэ лъагапIэ гуэр щхьэдэхын.Сэнтхым щхьэпрыкIын.* Бжьэхэр.. жыгыщхьэмкIэ щхьэпрыкIыурэ гъэгъэн щIэзыдза кIарцхэм кIуэрт. Къ. Хь.2. обогнать кого-л. в ходьбе/ УкIуэурэ зыгуэрым япэ ищын. -
20 щхьэпрысыкIын
(щхьэпросыкI) неперех. гл. опередить, обогнать кого-л. в плавании/ Псым есу зыгуэрым япэ ищын.* ЩIалэ цIыкIур и ныбжьэгъум щхьэпрысыкIащ. Анэд.
Страницы
- 1
- 2